Проф. д-р Ирина Пановска Ставридис е еден од најистакнатите хематолози во Македонија и пошироко. Со повеќедецениско искуство, академска дејност и клиничка експертиза, таа е водечки авторитет во областа на хематологијата.
Активна и на меѓународно ниво – неодамна, како амбасадор за Македонија на Евроазиската хематоонколошка група (EHOG) и на престижното американско здружение SOHO (Здружение за хемато-онкологија), учествуваше на нивниот заеднички годишен состанок во Истанбул, каде што беше единствен лекар од нашата земја со свое излагање.
Професорке Пановска-Ставрдис, што значи за Вас и за Македонија амбасадорската улога во овие две интернационални здруженија?
– Оваа улога е пред сè чест и одговорност. Да се биде амбасадор на EHOG и SOHO значи да се биде гласник на науката, но и мост меѓу македонското здравство и водечките трендови во светот. Преку оваа функција, мојата улога е двојна: од една страна да го пренесам најновото од светската хематологија до колегите во земјава, а од друга – да ја претставам Македонија како земја каде што постојат знаење, посветеност и стручност.
Ова признание доаѓа како резултат на долгогодишна работа, како во клиничката практика, така и во едукацијата и научноистражувачката работа. Моето присуство на меѓународни конференции не е формално – тоа е активно учество, со сопствени истражувања и излагања кои предизвикуваат интерес и респект кај колегите. Секоја конференција е можност да го поставиме македонскиот пациент во фокусот на современите текови во медицината.
На конгрест во Истанбул, беше присутна хематоонколошката „елита“, што за Вас лично значеше да изнесете свои ставови и резултати пред таков аудиториум?
– Конференцијата беше навистина со исклучителен научен состав – предавачи од водечките институции во САД, Италија, Шпанија, Велика Британија,Турција, Германија. Беа присутни реномирани научници од рангот на проф. д-р Хагоп Кантаријан, кој има објавено над 1.000 научни трудови и е водечки хематолог и професор на Универзитетот во Тексас, MD Anderson Cancer Center, каде што раководи со програмата за леукемија. Тој е познат по своите револуционерни истражувања и терапии за акутна и хронична леукемија, особено во областа на таргетиран и индивидуализиран пристап во лекувањето. Активни учесници беа повеќе членови од неговиот тим.
Во сесијата со мене предаваше и проф. Ана Суреда од Шпанија, минат претседател на Европското здружение за трансплантација на коскена срцевина (EBMT) и проф. Ганлука Гаитано од Новара, Италија, поранешен претседател на Италијанското здружение за експериментална хематологија и има активна улога во Европското хематолошко здружение, вклучително и во Научниот програмски комитет и Комитетот за стипендии и грантови.
Да се стои на иста говорница со овие имиња значи дека научниот труд што го работиме во Македонија е препознаен. Моето излагање беше фокусирано на биолошките маркери во прогнозата и одговорот на терапија кај МАЛТ лимфомите – област каде што имаме сопствени искуства и резултати добиени преку компаративна анализа на пациентите лекувани кај нас со референтни протоколи.
Кои беа највпечатливите теми на конференцијата и што за Вас беше најзначајно?
– Главната тема беше персонализираната медицина-иновативен, индивидуализиран пристап во моделирањето на превенцијата и лекувањето на болестите базиран на генетските разлики, и разликите околината и начинот на живот на луѓето.
CAR-T терапијата, инхибиторите на BCL-2 и BTK, биоспецифичните антитела – сите овие технологии денес се повеќе од теорија. Во клиничките испитувања веќе покажуваат стапка на целосен одговор од над 90% кај пациенти со резистентни лимфоми и леукемии.
За мене навистина беа импресивни резултатите кои ги прикажа тимот од MD Anderson Cancer Center. Кај пациенти со акутна миелоидна леукемија (AML) кај кои мутацијата во IDH1/IDH2 беше директно таргетирана со иновативни лекови, со значително подобрување на преживувањето – од просечно 6 месеци на повеќе од 18 месеци кај високоризични пациенти. Тоа е конкретен доказ за моќта на молекуларната медицина.
Во сесиите за акутна лимфобластна леукемија (ALL) беше презентиран значаен премин кон персонализирани протоколи кои скоро не содржат хемотерапија а вклучуваат таргетирани терапии, имунотерапии и мали молекули и се стига до високи стапки на ремисија и намалена токсичност.
Колегите испишуваат историја и навистина прават чудо лекувајќи една од најмалигните болести без хемотерапија при што резултатот е 94% вкупено преживување (overall survival) по 2 години кај возрасни пациенти со ALL. Споредбено, со стандардната хемотерапија двегодишното преживување околу 40%, во зависност од возраста, подтипот на болеста и ризикот.
Сепак, остануваат предизвици во оптимизацијата на овие терапии за долгорочна ефикасност и справување со механизми на резистенција.
Новите биолошки терапии – дали се навистина револуционерни и колку се успешни во споредба со класичната хемотерапија?
– Апсолутно, тие се револуција. Ако порано кај дијагнози како мултипли миелом или акутни леукемии, преживувањето беше прашање на месеци, денес зборуваме за години. На пример, со користење на daratumumab, моноклонално антитело во комбинација со класична терапија, се постигнува ремисија кај над 90% од пациентите со новодијагностициран мултипен миелом.
За споредба, класичната хемотерапија – која напаѓа и здрави и заболени клетки – носи високи токсичности и ограничен ефект. Новите терапии се интелигентни: тие се „научно водени проектили“ кои го таргетираат само патолошкиот механизам, оставајќи го организмот поштеден.
Што значи „медицина базирана на докази“, и дали денешната медицина е лек за болест, или таргетиран лек за мутација?
– Медицината базирана на докази (evidence-based medicine) е научно темелена медицина – одлуки се носат врз основа на податоци од клинички испитувања, мета-анализи и големи студии.
По COVID-19, концептот на медицина базирана на докази стана пофлексибилен и динамичен, што значително влијае врз онкологијата. Воведувањето на нови терапии, како таргетирана терапија и имунотерапија, се забрза преку користење на прелиминарни клинички податоци.
Персонализираниот пристап преку молекуларно профилирање овозможува избор на терапии кои најдобро одговараат на специфичните мутации кај пациентите. Клиничките насоки се ажурираат почесто, овозможувајќи побрзо прилагодување на третманите. Мултидисциплинарната соработка и вклучувањето на пациентот во донесувањето одлуки ја подобруваат ефикасноста и прифаќањето на терапиите. Пандемиската реалност ја нагласи потребата од флексибилност и адаптација, вклучувајќи одложување на некои третмани и користење телемедицина. Севкупно, овие промени го подобруваат квалитетот на грижата и исходите кај пациенти со малигни болести.
Денешната медицина оди понатаму – ние веќе не лекуваме „леукемија“ или „лимфом“ како целина, туку „FLT3-мутирана AML“ или „TP53-мутиран лимфом“.
Тоа е суштината на персонализираната медицина – лекот не е повеќе за болест, туку за патогенетскиот механизам. Ова ја менува парадигмата: од симптоматска терапија – кон молекуларно-насочена интервенција.
Каде сме ние во Македонија во однос на современите терапии? Колку се достапни за нашите пациенти?
– Македонија е делумно вклучена во глобалниот тренд. Имаме пристап до некои иновативни терапии, особено преку клинички студии, милосрден програм на фарма команиите или преку условните буџети кои ги креира Фондот за здравство. Проблемот не е во знаењето – нашите лекари се извонредно обучени – туку во системските ограничувања: административни процедури, ограничени буџети, сложеност на регистрирање на нови лекови.
Сепак, постојат позитивни примери. Со едукација, притисок на институциите и меѓународна соработка, бројот на пациенти што имаат пристап до иновативни терапии се зголемува секоја година. Јас верувам во прогрес.
Кој е најреалниот и најбрзиот начин овие терапии да стигнат до нашите пациенти?
– Најбрзиот пат е преку учество во клинички испитувања. Тоа е win-win ситуација – пациентите добиваат врвна терапија под строго контролиран надзор, а ние како лекари добиваме ново знаење. Потребна е и поддршка од Министерството за здравство и ФЗОМ за побрзо вклучување на нови терапии на позитивната листа.
Јас активно работам на тоа да ја зголемиме вклученоста на Македонија во европските програми и клиничките студии. Нашите пациенти го заслужуваат најдоброто.
Дали вашето искуство и етаблирање на вакви високо стручни конгреси е порака за младите лекари и за пациентите?
На конгресот во Истанбул, една од најпосетените сесии беше кога професорот Роберт Питер Гејл, од Универзитетот од Калифорнија, Лос Ангелес, (UCLA) зборуваше на темата колкави се ризиците по здравјето на човекот при интерпланетарните патувања. Сметам дека ова предавање го одбележа конгресот. Па кога веќе светот и на полето на медицината предупредува за ризици по здравјето при патувања на Марс, тогаш младите лекари од Македонија треба да знаат дека науката е предизвик, но и најмоќното оружје против сите болести.
Сметам дека моето најголемо професионално достигнување допрва ќе се види, низ успехот на оние кои работат и учат од мене, а имав привилегија и чест да изберам и ангажирам тим на исклучителни талентирани и посвeтени млади лекари. Тие се нашиот „екипаж за Mарс”- која ќе им даде иднина на пациентите заболени од тешки малигни хематолошки болести. Мојата порака до сите млади и идни лекари е: Учете, истражувајте, бидете храбри. За пациентите – има надеж.
Модерната медицина не е само третман, таа е патека до нов живот. Нашата задача како лекари е не само да лекуваме, туку и да ги поддржиме, да бидеме нивна сила и во најтешките моменти.
