Ал Џезира Балкан – Сараево
Следната среда на полноќ, Словенија ќе го преземе шестмесечното претседателство со Советот на ЕУ по втор пат во последните тринаесет години.
За членката која е ко-креатор на распадот на поранешна Југославија и која деновиве слави три децении независност, тоа е можност да се докаже како институционално и политички зрела и уште еднаш по 2008 година да ја наметне својата полугодишна агенда на други членки на ЕУ.
Навистина, на словенечката Влада и е јасно дека малите членки немаат потенцијал да управуваат со процесите за стратешки промени, но можат и имаат право и обврска да иницираат промени.
Западен Балкан меѓу врвните приоритети
Во време кога, при значителни стратешки превирања, заедничките институции во Брисел се зафатени со проучување на дваесетина „мегатрендови“ што можат да ја одредат блиската и далечната иднина на светот и нивното можно влијание врз идните политики на ЕУ, за конзервативниот словенечки премиер Јанез Јанша, како што неодамна самиот изјави во Европскиот парламент, врв на приоритетите на Словенија ќе биде „враќање на Европската унија во политиката на агресивно проширување“.
Таквата „храбра политика“ ја воведе неговата земја во 2004 година, заедно со уште девет други балтички и источноевропски земји, во овој клуб, кој сè уште е привлечен за многумина, и покрај своевидниот и нималку природен тренд на трибализација.
Не оспорувајќи дека заедничката борба против пандемијата на коронавирусот и постпандемиското закрепнување ќе остане главен приоритет на Унијата, словенечкиот премиер е убеден дека членството во ЕУ на Западен Балкан може да реши многу проблеми како што се етнонационализам, политичка нестабилност, сецесионизам, клерикализам и економско заостанување зад остатокот на Европа.
Јанша смета дека „храбра политика на проширување на Унијата“ може да биде нејзин стратешки одговор на многу сегашни и идни непознати и познати предизвици.
За Јанша не е спорно ни тоа што заедничките институции во Брисел толку страсно се фокусираат на откривање на глобалните „мега трендови“ како што е преструктуирањето на светскиот поредок; воено-политичко, економско и технолошко антагониззирање на главните играчи; влијанието на сè подрастичните последици од климатските промени врз миграциските бранови; зголемените опасности од сајбер напади врз ривалски институции, инфраструктура и лидерски компании; улогата на економските и информативните центри на моќ; влијанието на демографските фактори врз европската економија…
Словенечката влада, исто така, ентузијастички учествува во создавање можни одговори на оваа „тешка реалност што повеќе не можеме да ја избегнеме, но можеме да ги ублажиме последиците со паметни и смели политики и мерки“ (како што е дефинирано од потпретседателот на Европската комисија за меѓуинституционални односи, Марош Шефчович).
Но, наместо „сештарење“ како што застапуваат некои членови на Комисијата, како што е потпретседателот за надворешни работи и безбедност, Жозеп Борел, Јанша инсистираше последните денови „да се фокусира на Европската унија кон стратешките точки“ и му порача на Брисел дека апсорпцијата на Западен Балкан во ЕУ може да ги пресретне негативните последици од бројните „мегатрендови“ од кои Унијата толку стравува, „вклучително миграција и злонамерно мешање на геополитички ривали“ како Русија, Кина, Турција, Иран и некои арапски земји
Идеали за проширување на Унијата
Иако нема сомнение дека ништо значајно во врска со „стратешкото проширување“ на ЕУ нема и не може да се случи за шест месеци кога Франција ќе го преземе претседателството со Советот, сепак многу е важно земјите со сличен историски и културен круг како Словенија и Хрватска трајно, иако концептуално различно, да инсистираат во Брисел да се врати на политиката на „агресивно проширување на Унијата“.
Ако ништо друго, ваквите боцкања во загноена рана на европските лидери (кои со своите национални егоизми и суверени изговори ги умртвуваат заедничките институции) – утописките идеали за проширување на Европската унија остануваат живи.
Сосема е друго, првенствено геостратешко прашање е дека оваа колосална идеја за „обединување на Европа од Урал до Атлантик“ никогаш повеќе нема да има рационално значење. Напротив, колку што границите на Европската унија и НАТО ќе се приближуваат до границите на Русија во иднина, толку антагонизмот и конфронтацијата помеѓу овие големи и се помоќни земји од една страна и Западот од друга, ќе биде поивесен и поопасен.
Повеќето западни лидери и главните медиуми во Европа и Америка, сепак, не гледаат на политиката на проширување од овој агол.
Всушност, на оваа тема отсекогаш и свесно се гледала себично разгледана и во погрешно огледало, па затоа не е изненадувачки што некои влијателни западни медиуми овие денови, спротивно на вербалните аспирации на Словенија, се занимаваат со политиката на проширување на Западен Балкан повеќе како „ризик од балканизација на Европската унија“, отколку како нејзина стратешка можност.
Ваквите ставови доминираат во европската политичка сцена барем во последните десет години.
Следствено, демотивираноста на земјите во регионот за суштинско прилагодување на стандардите на ЕУ е во пораст; европската јавност е сè помалку склона да поддржува нови проширувања; се радуваат скептичните земји и европските конзервативци; едногласноста за ова прашање во рамките на Унијата е сè помалку извесно; политиката на проширување како „стратешка ориентација“ сè повеќе станува аргумент за потсмев на официјален Брисел и за омаловажување на сè што прави заедничката мастодонска администрација.
Кој кому фрла прашина в очи?
За волја на вистината, во процесот на проширување, каков што е пристапувањето на Хрватска во ЕУ во 2013 година, сите актери си фрлаа прашина едни на други во очи.
Сите меѓусебно се замајуваа: Европската унија со „блиска перспектива за членство“ за сите земји во регионот, вклучително и Косово, чие постоење и суверенитет не ги признаваат ниту пет членки на Унијата.
Владите на Западен Балкан ја замајуваа Унијата со лажна верност и квази реформи. Во реалноста, сè е поинаку. Од животниот стандард до владеењето на правото, човековите слободи и личната безбедност, до можноста за проектирање на индивидуална иднина – сето тоа е во состојба на парадоксална регресија.
Дури и неколку членки на ЕУ, особено Франција, во последните години се обидоа значително да ги забават реформите на Западен Балкан со одложување на разговорите за членство со земјите кандидати. Изговорот е наводна загриженост дека со дополнително проширената Унија ќе биде уште потешко да се управува, особено кога важните политички одлуки бараат едногласност.
Следствено, или токму поради тоа, ниту персоналното ниво на односи меѓу ЕУ и Западен Балкан не можеше да биде поискрено и подобро. Сите европски и сите западнобалкански лидери на новата генерација имаа и имаат реторика за надворешните и за домашните уши, за своите гласачи и за другите граѓани.
Ниту една од страните немаше вистински лидер со кредибилитет дома и на меѓународна сцена со децении, а визионерството од ниту една страна не достигнува над еден или два изборни мандати.
Како тогаш, во такви услови, да одговориме на клучната загатка за Западен Балкан, Европската унија и целиот светски поредок: што ќе ни се случи за десет, триесет, педесет или сто години; во чии раце е „стаклена топка“; кому да му верувате; и со кого да се бориме против толку многу загонетни неизвесности?
Во новиот светски поредок во повои, немилосрдната конкуренција е веќе видлива со голо око во сите клучни области, од економија и технологија до управување со информации. Во процесот на неизбежни глобални промени, би било охрабрувачки доколку Европската унија, и покрај сите свои слабости, беше еден од победниците во политичкото, економското и геостратешкото преуредување.
Но, на кој начин до таков Happy End? Со зајакнување на заедничките институции или со зајакнување на земјите-членки, правејќи ги еластични и силни оние земји кои во моментов преживуваат, како што се шесте „кандидати“ и „потенцијални кандидати“ на Западен Балкан?
Ако имав право да бирам тука, недвосмислено ќе се залагав за второто сценарио. ЕУ нема перспектива на Соединети држави на Европа, така што надмоќта на заедничките институции над националните може да стане гробар на самата Унија.
МИА/Фото: Кабинет на претседателот